Najnovija istraživanja pokazuju da je zagađenje vazduha, tihi ubica, postao u stvari podmukla ‘pandemija’, opasnija i smrtonosnija od rata, nasilja i mnogih bolesti.

Koristeći podatke Svjetske zdravstvene organizacije (WHO), istraživači su prethodno zagađenje vazduha povezali sa dodatnih 8,8 miliona preuranjenih smrti u 2015. godini. Ažurirana analiza sada pokazuje da je veliki gubitak, širom sveta, rezultirao kraćim životnim vekom za prosečno skoro tri godine života.

„Budući da je uticaj zagađenja vazduha na javno zdravlje u celini mnogo veći od očekivanog, ali i svetski fenomen, verujemo da naši rezultati pokazuju da postoji „pandemija zagađenja vazduha“ – kaže atmosferski hemičar Thomas Münzel iz Instituta Max Planck.

Ko je najugroženiji od zagađenja vazduha?

Naravno, zagađenje ne utiče na sve ljude podjednako. Kada opasne čestice i gasovi „vise u vazduhu“, najmlađi i najstariji uglavnom su i najosetljiviji, ali i oni koji žive u regijama s visokom emisijom zagađenja.

Globalno gledano, kažu autori, oko 75% smrti zbog zagađenja vazduha dešavalo se ljudima starijim od 60 godina, a među mladima najviše je smrti bilo u grupi dece mlađe od pet godina. Ipak, čak i kada je u pitanju čovečanstvo uopšte, stručnjaci za javno zdravlje upozoravaju da je zagađenje vazduha vanredan i zanemaren rizik.

U 2015. godini svo nasilje u svetu nije ni približno uticalo na smanjenje životnog veka kao uticaj zagađenja vazduha (ove smrti skratile su globalni životni vek za 0,3 godine). Čak je i pušenje smanjilo životni vijek za otprilike jednu trećinu manje.

Za razliku od cigareta, vazduh u našem okruženju se ne može izbeći

„Neverovatno je da i broj smrtnih slučajeva od zagađenja vazduha i smanjenje očekivanog životnog veka, nadmašuju efekat pušenja i mnogo su veći od ostalih uzroka smrti“ – kaže fizičar Jos Lelieveld sa Kiparskog instituta u Nikoziji. „Zagađenje vazduha premašuje malariju, kao globalni uzrok prerane smrti sa faktorom 19; premašuje nasilje sa faktorom 16, HIV / AIDS sa faktorom 9, alkohol sa faktorom 45, i zloupotrebu droga sa faktorom od 60.”

U svom modelu istraživači su ispitali uticaj zagađenja vazduha na šest kategorija bolesti, uključujući respiratorne infekcije, plućne bolesti, rak pluća, kao i visoki krvni pritisak i dijabetes. Na kraju su kardiovaskularne bolesti, koje su smatrane glavnim uzrokom prerane smrti, i proglašene su odgovornim za 43% ukupnog smanjenja životnog veka.

„Zagađenje vazduha uzrokuje oštećenje krvnih sudova kroz pojačani oksidativni stres, što onda dovodi do povećanja krvnog pritiska, dijabetesa, moždanog udara, srčanih udara i otkazivanja rada srca“ – objašnjava Lelieveld.

Da li je zagađenje vazduha zaista toliko opasno po život?

U poređenju sa drugim uzrocima preranih smrti, autori kažu da zagađenje vazduha izgleda posebno opasno. Iako je činjenica da ljudski faktor ne proizvodi sva zagađenja u vazduhu, autori su otkrili da  skoro neverovatne dve trećine zagađenja direktno uzrokuju ljudi. Od svih smrti uzrokovanih zagađenjem vazduha u 2015. godini, otprilike 25 do 80% se moglo izbeći da nije bilo antropogenih zagađivača.

Kada bi sve emisije zagađenja koje ljudi stvore iznenada bile zaustavljene, predviđanja stručnjaka kažu da bi se u svetu prosečni životni vek povećo za nešto više od godinu dana. 

To je više od 5,5 miliona prevremenih smrti koje bi se mogle izbeći svake godine. Nažalost, u mnogim delovima svijeta na delu je sasvim suprotan trend.

Na primer, u 2017. i 2018. godini podaci su otkrili da se zagađenje vazduha pogoršalo u Sjedinjenim Američkim Državama nakon višegodišnjeg poboljšanja. Samo u 2018. godini nizak kvalitet vazduha povezan je sa gotovo 10.000 dodatnih smrti u poređenju sa 2016. godinom. Prošle godine, šokantni izveštaj WHO otkrio je da 93% sve dece na svetu mlađe od 15 godina diše toksičan, zagađen vazduh.

Posledice u svetu su neizbežne

Prema novom modelu, Istočna Azija je doživela najveće smanjenje životnog veka zbog zagađenja vazduha koje je bilo moguće izbeći u 2015. godini smanjenjem emisija štetnih materija.

U Severnoj Americi prosečni gubitak životnog veka u 2015. godini iznosilo je 1,4 godine, a u samo nešto više od godinu dana prethodnog perioda to se moglo spriječiti, postupnim ukidanjem fosilnih goriva, kažu autori. Ostala mesta imala su nešto manje prostora za napredak. U Africi, gde je prašina glavni zagađivač vazduha, smanjenje emisije dovelo bi do gubitka od samo 0,7 godina. 

„Donosioci političkih odluka i medicinska zajednica trebaju ovom problemu posvetiti mnogo veću pažnju“ – kaže Münzel. „Zagađenje vazduha i pušenje se mogu sprečiti, ali poslednjih decenija zagađenju vazduha posvećeno je mnogo manje pažnje nego pušenju, posebno među kardiolozima.“

U svetlu svojih otkrića, autori traže od službenika javnog zdravlja i lekara da ažuriraju svoje smernice i uključe hronično zagađenje vazduha kao važan faktor rizika za srčane bolesti, rame uz rame sa pušenjem, dijabetesom i visokim krvnim pritiskom.

Studija je objavljena u časopisu Cardiovascular Research.

Izvor: Science Alert

Naslovna fotografija: Dragoljub Zamurović